COVID-19 Hastalığında, öncesinde böbrek yetmezliği olan, hemodiyalize giren veya böbrek nakli yapılmış olan hastalar nasıl etkilenmektedir ? Yapılan bir çalışmada 230 hemodiyaliz hastasının 37 si, 33 personelin 4’üne COVID-19 tanısı konulmuş. Ölümler daha çok kardiyovasküler, serebrovasküler olaylar ve hiperkalemi nedeni ile olmuştur. Hastaların daha hafif semptom gösterdiği ve zatürre bulgularının hemodiyaliz hastalarında daha az görüldüğü ifade edilmiştir. Çalışmada enflamatuvar sitokinlerin seviyesi hemodiyaliz hastalarında daha düşük olduğu saptanmıştır. Bu nedenle diyaliz hastalarındaki immün süpresyonun sitokin fırtınasından koruyabileceği yorumu yapılmıştır. İtalya’da bir çalışmada 20 böbrek nakli, 21 diyaliz hastası, 5 kompanse kronik böbrek yetmezliği hastası COVID 19 tanısı ile izlenmiştir. Hastalardan sırasıyla böbrek nakli olanların 19/20, diyaliz altındakilerin 17/21, kronik böbrek yetmezliklilerin 4/5’i antiviral tedavi ve hidroksilorokin verilmiştir. Deksametazon nakil hastalarından 11, diyaliz hastalarından 4, KBY hastalarından 1’inde ve tocilizumab nakil hastalarından 6, diyaliz hastalarından 1’inde kullanılmış. Nakil ve diyaliz hastalarından 5’i, kronik böbrek hastalarından 2 si hayatını kaybetmiştir. Yazıda bu hastaların öncelikli olarak nefroloji bölümü takibinde olması önerilmektedir. Bunun haricinde tedavide, viral replikasyon ve sitopatik etkiye yönelik (Klorokin, Lopinavir/ritonavir, Darunavir/ritonavir, Darunavir/cobicistat) ve semptomlar başladıktan 7-10 gün sonra da ilerleyici akciğer tutulumu ilişkili, oksijen desteği gerekli dönem, sitokin salınımı veya hiperenflamasyon(sitokin fırtınası) döneminde immünsüpressif ilaçlar önerilmiştir .

Genel olarak böbrek nakil ve diyaliz altındaki hastalar enfeksiyonlara daha duyarlı bir gruptur. Bu hastaların hem primer hastalıkları dolayısıyla immün süpressif olmaları, hem de sık hastane/sağlık kurumu temalarının olması bunun nedenlerindendir. Hem dünyada hem de ülkemizde bu gruba yönelik koruma ve kontrol önlemleri mevcuttur. Salgın sürecinde evde diyaliz alan hastaların sağlık kuruluşuna kontrole gelmelerinden ziyade telefon ile takipleri, sağlık personellerinin ev ziyaretini en aza indirmesi önerilir. Hastalarının diyaliz merkezlerinde veya takipleri süresince ayrı alanda ve en az temas ile takipleri önerilmektedir. Sağlık Bakanlığı rehberinde diyaliz merkezlerinde hastaların ve personelin eğitimi, hasta ve yakınlarının semptomlarının sorgulaması, maske takılması, hasta ve temaslı takibi vurgulanmaktadır. Hasta veya sağlık personelinden COVID 19 uyumlu bulgusu olanların diyaliz alanına gelmemesi, durumlarını telefon ile bilgi vermeleri, gerekirse uygun merkeze yönlendirilmeleri, diyaliz ünitelerinde tiraj alanı bulunması ve temizlik kurallarına uyum önerilmektedir.